Foto boven: Het Cirksena-Mausoleum in Aurich

De Cirksena's zijn oorspronkelijk een van de vele hoofdelingengeslachten in Oost-Friesland. Net als de Groninger Ommelanden en Westerlauwers Friesland kent Oost-Friesland in de Middeleeuwen geen effectieve landsheer. Het ontbreken van een landsheer in deze streken staat ook bekend als de Friese Vrijheid. Zonder enige vorm van centraal gezag vindt bestuur alleen op lokaal niveau plaats. Daarbij hebben oorspronkelijk alle vrije boeren een aandeel in het bestuur, maar in de loop van de tijd weten de rijkere geslachten een groter aandeel te verwerven. Geslachten die het in een heel dorp voor het zeggen weten te krijgen, worden op den duur aangeduid als hoofdeling. Anders dan de traditionele feodale heer dankt de hoofdeling zijn positie dus niet aan een benoeming van hogerop, maar aan zijn eigen lokale machtsbasis.

Voor sommige hoofdelingen houdt de horizon niet op bij de grens van het dorp. Door huwelijk en machtsvertoon kan een grotere machtsbasis bereikt worden. Het eerste geslacht dat aanspraak lijkt te maken op alleenheerschappij in heel Oost-Friesland is het geslacht Tom Brok. De aspiraties van Tom Brok lopen uiteindelijk stuk op het verzet van de hoofdeling Focko Ukena, die niet alleen bezittingen in Oost-Friesland heeft, maar ook kan beschikken over steun in de Ommelanden. Ukena op zijn beurt loopt in Oost-Friesland vast op een verbond van hoofdelingen onder leiding van Edzard Cirksena. Cirksena wordt vervolgens door de stad Hamburg het bestuur van de stad Emden gegeven, een stad die tot dan, 1439 feitelijk een Hamburgs protectoraat is. De familie Cirksena zal Emden tot 1595 beheersen.

Het oorspronkelijke geslacht Cirsena, afkomstig uit Berum is dan in de mannelijke linie al uitgestorven. Edzard is gehuwd met een dochter uit dat geslacht, ook de tweede echtgenote van zijn vader is een dochter uit het oorspronkelijke geslacht. Zowel Edzard als zijn halfbroer Ulrich nemen de naam Cirksena aan. Na het kinderloze overlijden van Edzard erft Ulrich alle familiebezittingen, die hij door twee gunstige huwelijken nog weet uit te breiden. Ulrich wordt in 1464 door keizer Frederik III in de gravenstand verheven.Het belangrijkste lid uit het huis Cirksena is Edzard de Grote (1462–1528). Tijdens zijn bewind heeft het graafschap zijn grootste omvang, Edzard weet zelfs tijdelijk de Ommelanden en de stad Groningen te beheersen, hij streeft naar heerschappij over heel Friesland, maar loopt stuk op de positie van eerst de hertog van Saksen en later de keizer zelf, die als heer van alle Nederlanden geen partij voor Edzard is.In 1654 wordt de regerende Cirksena Enno Lodewijk door de keizer in de vorstenstand verheven. De laatste mannelijke nakomeling van Ulrich I, Karel Edzard sterft in de nacht van 25 op 26 mei 1744. Het graafschap wordt vervolgens in bezit genomen door Frederik de Grote.

De Cirksena's in Rietberg
Van 1581 tot 1699 is een lid van het geslacht Cirksena ook heerser over het Graafschap Rietberg. Graaf Enno III huwt de Rietbergse erfdochter Walburg von Rietberg en regeert over Rietberg in een personele unie met Oost-Friesland. In 1600 staat hij het graafschap echter af aan zijn dochter Sabine Catharina. Deze huwt na pauselijke dispensatie met haar oom Johan III. Zowel Johan als Sabina zijn katholiek, terwijl de Oost-Friese graven alle protestants zijn. De laatste mannelijke nakomeling van het huis Cirksena in Rietberg is graaf Ferdinand Maximilian sterft in 1687. Zijn erfdochter Maria Ernestine Francisca huwt in 1699 Maximilian Ulrich van Kaunitz.

Wapen
Het wapen van de familie Cirksena bestaat uit een gekroonde gouden Adelaar. Dit motief is terug te vinden in meerdere verwante wapenschilden. In 1625 laat graaf Rudolf Christiaan het wapen van het graafschap vastleggen. Hier siert de adelaar het voornaamste wapenveld: linksboven. Het oude grafelijke wapen is tot op heden in gebruik als wapen voor Oost-Friesland.De bovenste helft van het wapen van Emden kent ook de Cirksena-adelaar. De Cirksena's resideren tot de Emder Revolutie in 1595 in de stad Emden. Ook Delfzijl heeft het Cirksenawapen in zijn stadswapen opgenomen. Dit gaat terug tot de heerschappij van Edzard de Grote over Groningen. In het wapen van het Landkreis Aurich, de residentie van de Oost-friese graven is de Cirksena-adelaar terug te vinden, net als in het wapen van de gemeente Krummhörn, waar de Cirksena's oorspronkelijk vandaan komen.

Door de band met het graafschap Rietberg is het embleem van de Cirksena's ook terug te vinden in het wapen van Rietberg. Door de verbinding van Oost-Friesland en Rietbergs is de Cirksena-adelaar ook, zij het in omgekeerde kleuren, zwart op gouw in plaats van goud op zwart, in het wapen van het vorstendom Liechtenstein te vinden: Gundacker von Liechtenstein huwt de tweede dochter van graaf Enno III en Walburg van Rietberg, Agnes Cirksena, en maakt via die band aanspraak op het graafschap Rietberg.De naam Cirksena is van Friese oorsprong en komt tot op heden als familienaam veelvuldig voor in Oost-Friesland. De naam is mogelijk afgeleid van de voornaam Tzirk.

Wapen Cirksena	Wapen van Oost-Friesland	Wapen van Emden	Wapen van Delfzijl
Wapen van het Landkreis Aurich	Wapen van Liechtenstein	Wapen van Kaunitz-Rietberg	Wapen van Krummhörn

De graven van de Cirksena's zijn goed bewaard gebleven in Het Cirksena-Mausoleum in Aurich (zie foto rechtsboven). Adaar liggen verschillende Cirksena's in hun kist opgebaard. Ook bevindt zich daar een graf waarin 14 kinderen liggen begraven. Daarbij gaat het voornamelijk om doodgeboren kinderen van Georg Albrecht en Christiaan.


Het kasteel van Aurich
Waar tegenwoordig een kasteel staat, heeft vroeger de waterburcht van de Cirksena's gestaan. Deze burcht is in 1447 gebouwd en wordt tussen 1851 en 1855 afgebroken in opdracht van koning Georg V van Hannover. Er wordt weer herbouwd en zo onstaat het huidige kasteel. Na 1879 neemt het 'Landgericht' het gebouw over en wordt er een districskantoor in gevestigd. Op de afbeelding links is het kasteel goed te zien, zoals deze in 1477 is gebouwd als woonzetel van de Cirksena's. Het wordt in 1852 afgebroken. De tekening is gemaakt naar een gravure van W. Bieding. In Enno II Cirksena van Oost-Friesland zijn meer afbeeldingen van het gebouw geplaatst.

---

Gerelateerde artikelen	01. Fokko Ukena, Napoleon in zakformaat
	02. De Cirksena's (dit artikel)
	03. Ulrich I Cirksena
	04. Enno II Cirksena
	05. Edzart II Cirksena
	06. Enno III van Oost-Friesland